Αφιέρωμα στο Πανηγύρι μας

Το πανηγύρι μας, κατά τα δέοντα η Θρησκευτική πανήγυρης της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Πενταλόφου, έχει μια μεγάλη ιστορία που επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο το 3ήμερο της παραμονής και την επόμενη της Δεσποτικής εορτής της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, όπου η ομώνυμη εκκλησία μας γιορτάζει, δηλαδή στις 6 Αυγούστου.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων. Θα επικεντρωθούμε σε δυο τοπικούς θρύλους για να προσδιορίσουμε λίγο την καταβολή του πανηγυριού μας. Ο πρώτος θρύλος λέει πως μετά την έξοδο του Μεσολογγίου, κατατρεγμένα ασκέρια από τους πολιορκημένους προσπαθούσαν να περάσουν τον «φερμένο» ποταμό, ο οποίος την εποχή εκείνη είχε πολύ νερό και μεγάλη ορμή. Όταν τους αντιλήφθηκαν οι Τούρκοι που βρισκόταν στο φρουραρχείο της Γουριάς, βρέθηκαν εγκλωβισμένοι χωρίς διαφυγή. Τότε η παράδοση λέει πως γονάτισαν και προσευχήθηκαν για την σωτηρία τους. Η ορμή του ποταμού κόπασε και το διέσχισαν με ασφάλεια, οι καταδιώκτες τους όμως δεν είχαν την ίδια τύχη και πνίγηκαν! Η περιοχή μέχρι τις ημέρες μας λέγεται «Τουρκομνήματα» σύμπτωση; ίσως… μετά την απελευθέρωση δεν ξέχασαν την θεία πρόνοια και έχτισαν εκκλησία με το όνομα της Αγία Σωτήρας όπως την αναφέρουν την εκκλησία μέχρι τις ημέρες μας οι παλαιότεροι αντί «Μεταμόρφωση του Σωτήρος» που συνηθίζεται σε άλλα μέρη που υπάρχει ναός αφιερωμένος στην ίδια γιορτή.

Ο δεύτερος θρύλος μας πηγαίνει στην εποχή προ επανάστασης, τότε που ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Πατροκοσμάς όπως τον αναφέρουν οι ντόπιοι και παππουλάκος ή Άη Καλόγερος όπως τον προσφώνιζαν οι προγονοί μας, είχε έρθει μετά την Παλιοκατούνα (Λεσίνι) στο χωριό μας και ζήτησε νερό να πιεί, οι Ποδολοβιτσάνοι του αποκρίθηκαν «νιρό θα πιεις; Έχουμι πανγκυρ, φάε πιες κι αει στου καλού’ς..» ο Άγιος τους ευχήθηκε «πάντα τέτοια να’ χετε!» και αφού προσκύνησε στην εκκλησία κοιμήθηκε στο σπίτι κάποιου Κουτρούλη και την επόμενη ημέρα έφυγε για την Αποστολή του… το γεγονός είναι καταγεγραμμένο, αλλά δεν αναγράφεται πουθενά το που ήταν αφιερωμένη η εκκλησία μας τότε.

ΟΙ ΔΕΞΙΟΤΕΧΝΕΣ

Το πανηγύρι μας στα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση ήταν από τα πιο γνωστά της περιοχής, σε τέτοιο σημείο που όταν σε άλλο χωριό εξελισσόταν το κέφι έλεγαν «Ποδολοβίτσα το κάναμε;». Η Λαϊκή Ζυγιά του Μεσολογγίου έχει την απαρχή της σε Πενταλοφιώτες Μουσικούς όπου τα επώνυμα τους υπάρχουν μέχρι τις ημέρες μας στο χωριό . Ο ίδιος ο πατέρας του Αριστείδη Μόσχου, ο περίφημος Φουσκομπούκας, ήταν εξαιρετικός οργανοπαίχτης κλαρίνου και έπαιζε με αυτό παραδοσιακή, αλλά και ευρωπαϊκή μουσική. Τα παιδιά του έπαιζαν άλλα βιολί, άλλα κλαρίνο, αφού το μουσικό περιβάλλον διέθετε τα καλύτερα ερεθίσματα διότι στο μαγαζί της οικογένειας έρχονταν μεγάλα μουσικά ονόματα της εποχής (Ρίτα Αμπατζή, Μαρίκα Πολίτισσα, Εσκενάζη, κ.ά.). Στο χωριό μας είχε ως σημείο αναφοράς διότι εκεί γεννήθηκε ο δεξιοτέχνης του κλαρίνου Γιάννης Βασιλόπουλος, γνωστός ως «το χρυσό κλαρίνο». Επίσης ο μεγάλος δεξιοτέχνης του βιολιού και ο τελευταίος μουσικός του μπερντέ Νίκος Μωραϊτης, ο κατάλογος μακρύς που φτάνει ως τις μέρες μας με την παραδοσιακή ερμηνεύτρια Μαρία Γιαννακά (Αυτιά), τον Γιάννη Στάθη (Γαντζούδη) και φυσικά την γνωστή στο πανελλήνιο Αρετή Κετιμέ.

Το πανηγύρι μας ήταν το μεγαλύτερο γεγονός της χρονιάς! Ήταν αφορμή για τον επαναπατρισμό των ξενιτεμένων, άνοιγαν τα σπίτια, ξεχνούσαν τους καημούς, την σκληρή καθημερινότητα, τα μίση και τις έχθρες. Στο πανηγύρι θα έβγαιναν οι νιές, θα φόραγαν τα γιορτινά τους τα παιδιά, θα ξέδιναν, θα χόρευαν, θα κέρναγαν… (φωτό 1, 2)

Από τα πανηγύρια μας έχουν περάσει όλα τα μεγάλα ονόματα της δημοτικής μουσικής, μάλιστα κάποιοι ξεκίνησαν κυριολεκτικά την καριέρα τους από το λαϊκό πάλκο στην Αγια Σωτήρα!

Η Τασία Βέρρα (φωτό 6) με τ’ αδέρφια της, ο Τάκης Καρναβάς, ο Βασίλης Σαλέας (ο παλιός), ο Γιάννης Κωνσταντίνου, οι αδερφές Μαρίτσα και Γιώτα από την Μπούζα, ο Βαρσαμάς, ο Κωνσταντινόπουλος, η Σοφία Κολητήρι, η Βαγγελιώ Χρηστιά, η Ζέτα Οικονόμου, η Κικκή και η Αλέκα Φραγγούλη, η Φυλιώ Πυργάκη, ο Παπαγεωργίου, ο Μάκης Μπέκος, ο Σκάρλας, ο Αποστόλου, η Τσαχάλου, ο Αριστόπουλος, ο Σαφέτης, η Χαρά Βέρρα, ο Τάκης Σούκας, ο Αχαλινοτόπουλος…, σχεδόν όλοι οι καλλιτέχνες και δεξιοτέχνες του δημοτικού τραγουδιού και της δημοτικής παράδοσης έδιναν το παρόν στο πανηγύρι της Σωτήρος στο Πεντάλοφο τις δεκαετίες ’70, ’80, 90 (φωτό 4). Όλοι αυτοί με τις ολονύχτιες μουσικές και τραγούδια τους, έκαναν το πανηγύρι του χωριού μας γνωστό σε όλο τον νομό. «Ξεκινούσαμε παρέα από το Περδικάκι από το απόγευμα, και ερχόμασταν κάθε χρόνο στο πανγγύρι σας, χωρίς να ξέρουμε καν ποια ζυγιά θα είχατε…» έτσι και από την Μαχαιρά, από το Αγρίνιο, από το Τρίκορφο Ναυπακτίας, από την Χρυσοβίτσα, τον Αστακό, το Μεσολόγγι, την Μακρυνεία… σε όλη την Αιτωλοακαρνανία ήταν γνωστό το πανηγύρι μας.

ΟΙ «ΠΑΝΗΓΥΡΤΖΙΔΕΣ»

Οι ζυγιές όπως και σήμερα, ήταν από ιδιώτες, που αφού είχαν δώσει από τον χειμώνα το «καπάρο» και δίνοντας τα χέρια με τους μουσικούς και τραγουδιστές έκλειναν για τρεις βραδιές. Το κέρδος τους ήταν από τις μπύρες και τα ψητά (ενοίοτε). Τσίγκινες σπαστές καρέκλες και τραπεζάκια, βαρέλια με πάγο και χοντρό αλάτι για μπύρα κρύσταλλο, κουβάδες αντί για δίσκους και… «κέρασε τα παιδιά!!!».

Συγχωριανοί μας που έφερναν ζυγιές ήταν Μαλάματας (Καζιάνης) (φωτό 8 κ 3), ο Μασούρας ο οποίος ήταν κουμπάρος του Βασιλόπουλου (φωτό 7)και τον έφερνε κάθε χρόνο, ο Γιάννης Πανταζής (Σμαρδάνας), ο Λευτέρης Τζακώστας, ο Στάθης Κουτσουβέλης, ο Καλύβας (Κερατίνης), ο Παντελής Κορφιάτης (Δεκανέας) στο κέντρο SANTANA είχε διοργανώσει αρκετές φορές πανηγύρι με ξέφρενο γλέντι μέχρι τις πρωινές ώρες, ενώ κάποιες φορές η Αδελφότητα Πενταλόφου. Κάποια φορές, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, είχε διοργανώσει πανηγύρι με μορφή συναυλίας ο Δημητρούκας ο οποίος είχε φέρει μεγάλες φίρμες στο χωριό μας όπως η Άντζελα Δημητρίου, ο Λευτέρης Πανταζής, Σαμπρίνα και ο τεράστιος Μάκης Χριστοδουλόπουλος! Μετά άρχισε η παρακμή, ένας-ένας σταμάτησαν να φέρνουν κομπανίες, εκτός από λίγες εξαιρέσεις όπως μια χρονιά που έφερε την μπάντα της η Μαρία Γιαννακά στην πλατεία πίσω από τον Μαζαράκη ή Κάποια χρονιά που το πανηγύρι μας το είχαν διοργανώσει συντοπίτες μας από την Γουριά! Όλα αυτά μέχρι που ξεκίνησε ο Τριάδης Μιχόπουλος και διοργανώνει κάθε χρόνο μέχρι τις μέρες μας στην πλατεία στο Κρυφό μπροστά από το μαγαζί του. Για μεγάλη περίοδο διοργάνωνε παραδοσιακό πανηγύρι στις 7 Αυγούστου ο Σύλλογος των εφίππων (φωτό 5),με ζουρνάδες και ξεροντάουλα, χωρίς μικροφωνικές στην πλατεία της εκκλησίας μπροστά στο παλιό Δημοτικό σχολείο.

ΜΙΚΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Το πανηγύρι είχε κάποιους «κανόνες», ένας από αυτούς ήταν η σειρά για χορό. Τότε χόρευε μόνο μια παρέα η οποία είχε φροντίσει να ζητήσει νούμερο (αριθμό) από τον καταστηματάρχη. Κάποιες φορές η παρέα που χόρευε κρατούσε τον χορό τόση ώρα που στο κέντρο του χορού έβαζαν ένα τραπέζι για να ακουμπάνε τα κεράσματα. Ορισμένοι δεν είχαν την υπομονή να περιμένουν την σειρά τους και όταν έφτανε η ώρα της αναγγελίας από την ορχήστρα του αριθμού τους, ενώ είχαν ήδη φύγει, αυτοί που τους γνώριζαν φώναζαν «έχουν πάει για καπνάαα».

Κάποτε ο Μένιος Τέγας διοργάνωνε ζυγιά, ο κλαρινίστας που είχε κλείσει έφερε μαζί του για φωνή ένα αγοράκι με κοντό παντελονάκι! Το βλέπει η θεια Τασούλα και αρχίζει καυγά με τον άντρα της… τόσο πολύ νευρίασε που για να ξεθυμάνει πήγε να πάρει νερό από το ποτάμι με το σταμνί βραδιάτικα… όταν άρχισε το τραγούδι ο «μικρός» είχε τόσο κελαηδένια φωνή που τά΄ χασε η Τασούλα! ήρθε τρέχοντας για να τον ακούσει που παράτησε το σταμνί στο ποτάμι… τ΄ όνομα του μικρού…; Τάκης Καρναβάς!!!

Ο Γιάννης Βασιλόπουλος, είχε τόσο μεράκι αυτό που έκανε, που όταν η βραδιά βρισκόταν στα «αποκαμώματα» και ενώ δεν χόρευε καμία παρέα ,αυτός έκανε διασκευές και αυτοσχεδιασμούς με το κλαρίνο. Μία τέτοια χρονιά, έπαιζε σκοπούς με βάση τα εγκώμια της Μεγάλης Εβδομάδας, ήταν τόσο μαγευτικός ο ρυθμός που ένας πιτσιρικάς που έτυχε να βρίσκεται στον χώρο, πήγε βούτηξε μια γλάστρα από την αυλή της Μαρίας Κατσούλα, με βασιλικό όμοιο στο μπόι του και τον εναπόθεσε ευλαβικά στα πόδια του βιρτουόζου!

Ο ίδιος καλλιτέχνης, σχολώντας κάποιο ξημέρωμα, πηγαίνοντας στο αυτοκίνητο του, συναντά τον γνωστό νταουλιέρη από το Αιτωλικό Βασίλη Κακαρούκα μπροστά από τα Βανέικα (εκεί που βρίσκεται το καφέ) «παίξε αδερφέ μ» και μόλις άρχισαν να βαράνε τους πέταξε όλη την είσπραξη της βραδιάς και μιλάμε για χρήματα που άγγιζαν το 1 εκατομμύριο δραχμές!!!

Κάποτε διοργάνωσε πανηγύρι στο προαύλιο του Δημοτικού Σχολείου ο Λευτέρης Τζακώστας. Είχε βγάλει φέι βολάν με τίτλο «Η Α’ Εθνική του Δημοτικού τραγουδιού στο Πεντάλοφο» από κάτω ανέφερε τα ονόματα των συμμετεχόντων : Τάκης Καρναβάς, Κικκή Φραγγούλη, Τασία Βέρρα, Γιάννης Κωνσταντίνου, Γιώργος Παπαγεωργίου, Κλαρίνο Μάκης Μπέκος και κιθάρα Τάκης Σούκας! 3 μέρες 2.500 χιλιάδες καθίσματα ήταν γεμάτα!!!

Οι ιστορίες είναι αμέτρητες, το πανηγύρι μας πάντα θα βρίσκεται στην καρδιά και στο μυαλό του κάθε Πενταλοφιώτη! Όλοι μας έχουμε ένα κάρο αναμνήσεις και εικόνες στο πέρασμα του χρόνου. Ευχόμαστε Χρόνια πολλά σε όλους γι’ αυτές τις ημέρες που γιορτάζει η Εκκλησία και το χωριό μας… να' μαστε καλά ν' ανταμώνουμε…!!!

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Πεντάλοφο- Ποδολοβίτσα» τεύχος Αυγούστου-Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου 2019

ΣΤΗΝ ΠΟΔΟΛΟΒΙΤΣΑ

Πέμπτη 4 Αυγούστου, μεσημέρι στον Κολωνό. Φορτωμένοι μηχανές και φωτόμετρα πίνουμε καφεδάκι πριν από την προγραμματισμένη φωτογράφιση. Oι άνθρωποι ετοιμάζονται για ταξίδι. Αύριο, μεθαύριο και αντιμεθαύριο παίζουν στο πανηγύρι της Ποδολοβίτσας, Πεντάλοφο εδώ και λίγα χρόνια. Στου Μασούρα. Μπροστά στην πολυκατοικία είναι παρκαρισμένη η πελώρια γαλάζια Boneville, σκονισμένη μεν έτοιμη δε να κινήσει για Δυτική Ρούμελη.

Γύρω απ’ το τραπέζι ο Θόδωρος Κουτσουράκης, στιχουργός και ντράμερ του συγκροτήματος, ο Σπύρος Κοκκώνης, κιθαρίστας, ο Γιώργος Βασιλόπουλος, αρμονίστας, η Άννα Λιαροπούλου, τραγουδίστρια και ο Γιάννης Βασιλόπουλος, το χρυσό κλαρίνο. Πέφτει ένα τελευταίο τηλεφώνημα για να ξεκινήσουν ταυτόχρονα με τους υπόλοιπους και αφήνοντας τη δροσιά του μεγάλου ανεμιστήρα, που είναι θρονιασμένος πάνω στο μπουφέ, κατεβαίνουμε στο δρόμο για λίγες πόζες, δίπλα στ’ αμάξι, που ο Γιάννης τόχει φέρει απ’ τον Κάναδα.

Σε 10 λεπτά έχουμε κάνει τη δουλειά μας. Τα υπόλοιπα στο Πεντάλοφο. «Θα σας περιμένουμε οπωσδήποτε» επαναλαμβάνει, ο Γιάννης.

Την Παρασκευή νωρίς τ’ απογεματάκι με όλα τα συμπράγκαλά μας ξεκινάμε κι εμείς για Πεντάλοφο, μέσω Αγρινίου. Για να ρίξουμε λίγο νερό στη μούρη μας και να κανονίσει ο Πάνος τα του ύπνου μας με την αδελφή του.

Το αριστοκρατικό οδήγημα του Πάνου μας έφερε στον τελικό μας προορισμό γύρω στις 11.

Κάθε χρόνο σ’ αυτά τα μέρη γίνονται μεγάλα πανηγύρια. Του Σταυρού και της Παναγιάς τα καλύτερα. Τριήμερα, μέχρι πρωίας. Με τα πρώτα ονόματα. Στο Αγγελόκαστρο, λίγο πιο κάτω είναι ο Σκαφίδας, ο Μπέκος και η Χατζή.

Στο Πεντάλοφο, μπαίνοντας αριστερά σε μια αλάνα με εκατοντάδες καρέκλες, τραπέζια και ένα πάλκο μικρό και ψηλό, με λάμπες και πολύχρωμα νέον ο Γιάννης Βασιλόπουλος, η Τασία Βέρρα με τον αδελφό της, η Άννα και ο Γιάννης Κωνσταντίνου. Μπαίνοντας δεξιά δίπλα σ’ ένα καφενέ πούμοιαζε με εστιατόριο, ή εστιατόριο πούμοιαζε καφενέ, το ίδιο περίπου σκηνικό με πιο πολλά νέον, πιο μικρή ορχήστρα και εξίσου σπουδαία ονόματα του Δημοτικού τραγουδιού. Βασίλης Σούκας, κλαρίνο και Τάκης Καρναβάς, τραγούδι. Όλοι τους άψογα ντυμένοι, του κουτιού. Εκρού κουστουμιές, φανταιζί γραβάτες, γαλαζωπά μακριά σακάκια, λαμπερά δαχτυλίδια, δαντελωτά πουκάμισα, χρυσά μανικετόκουμπα, άσπρα ταγιέρ, ψηλά τακούνια και πλατιά χαμόγελα. Οι καλύτεροι σκηνοθέτες και ενδυματολόγοι δεν θα αποτολμούσαν τέτοιες σύνθετες εικόνες. Άνθρωποι με σπουδαίο ταλέντο, στολισμένοι, από σεβασμό σ' αυτό που κάνουν και γιατί «έτσι πρέπει», να χαίρεται η ψυχούλα σου να τους κοιτάς πάνω σ' ένα πάλκο προχειροφτιαγμένο με σανίδες και βιοσώλ και λουλουδάτα πλαστικά τραπεζομάντιλα απλωμένα και καρφωμένα στην πρόσοψη του πάλκου για να κρύβουν τη μεταλλική σκαλωσιά.

Γύρω - γύρω εκατοντάδες άνθρωποι, χιλιάδες κουτιά από μπύρες, λαδόκολλες, με κοψίδια που πουλιούνται στην «είσοδο», μια πίστα από τσιμέντο ή και χώμα, όχι και τόσο λεία, ένα δυο ηχεία στα πλάγια και μεγάφωνα εδώ και κει σε δέντρα και κολώνες.

Μόνο ένα καταπληκτικό σενάριο και μια ομάδα από εξαιρετικούς πρωταγωνιστές θα μπορούσε να κάνει αυτό το τοπίο να ζωντανέψει, να αποκτήσει ενδιαφέρον, να λειτουργήσει.

Το σενάριο, που επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο, υπάρχει, με μικρές παραλλαγές, από τόπο σε τόπο, κι ας αλλοιώνεται από την αυξανομένη τυποποίηση του βιομηχανικού τρόπου ζωής. Όλο το χρόνο περιμένουνε τα πανηγύρια οι ντόπιοι.

Πολλοί μαζεύουνε λεφτά για να τα ξοδέψουνε εκείνα τα βράδια. Παραγγελίες. Το Νο 5. Σηκώνονται 6 άντρες και μια γυναίκα, απ’ τις λίγες που υπάρχουν στις παρέες. Απ’ το τσεπάκι του πουκάμισου βγαίνει το πρώτο χιλιάρικο. Στο δεύτερο κομμάτι, έρχεται ο «σερβιτόρος» με την πλαστική σακούλα και μοιράζει μπύρες στους χορευτές. Κερνάει μια άλλη παρέα, από δεξιά. Μια γουλιά και το κουτί πετιέται στην άκρη. Ο Μήτσος ο Μασούρας, «είμαι κουμπάρος του Γιάννη», είναι συνέχεια κοντά στο πάλκο και την πίστα. Επαγρυπνά για όλα. «Στις δικές μου διοργανώσεις δεν γίνονται ποτέ φασαρίες».

Στριμώξαμε τ’ αμάξι μας, μπροστά σε μια πόρτα, ελπίζοντας ότι μέχρι το πρωί δεν θα χρειαστεί ν' ανοίξει. Όλα τα τραπέζια ήτανε πιασμένα. Χρειάστηκαν συστάσεις με νοήματα απ’ το πάλκο για να μας ταχτοποιήσει ο Μήτσος μπροστά - μπροστά. Τραπέζι δεν υπήρχε και επιστρατεύτηκε ένα μισό θρανίο. Ήρθαν κι οι μπύρες. Άντε γειά μας.

Στέλιος Ελληνιάδης

---

Καθαρά Δευτέρα   Μονοπάτι Αχελώου   Παλιό Δημοτικό Σχολείο   Το Πανηγύρι μας   Χριστούγεννα τότε και τώρα